Menselijke voetafdrukken prikkelen de verbeelding. Ze nodigen je uit om te volgen, te raden wat iemand aan het doen was en waar hij of zij heen ging. Gefossiliseerde voetafdrukken bewaard in rotsen doen hetzelfde: ze registreren momenten uit de levens van veel verschillende uitgestorven organismen, terug naar de tijd vroegste wezens die op vier poten liepen 380 miljoen jaar geleden.
Ontdekkingen in Oost-Afrika van sporen gemaakt door mensachtigen – onze oude verwanten – zijn veelzeggend paleontologen leuk vinden onszelf over het gedrag van mensachtige soorten die op twee voeten liepen en op ons leken, maar nog niet menselijk waren zoals wij nu zijn. Ons nieuwe onderzoek richt zich op voetafdrukken die verbazingwekkend genoeg twee verschillende soorten mensachtigen registreren die tegelijkertijd langs dezelfde Keniaanse oever van het meer liepen, ongeveer 1,5 miljoen jaar geleden.
Het bestuderen van oude sporen als deze vult spannende stukjes van het menselijke evolutieverhaal in, omdat ze bewijs leveren voor het gedrag en de voortbeweging van mensachtigen die wetenschappers niet kunnen leren van gefossiliseerde botten.
Het vinden van de eerste gefossiliseerde voetafdrukken in Kenia
De eerste ontdekking van sporen van vroege mensachtigen in de Keniaanse regio Lake Turkana gebeurde toevallig in 1978. Een team onder leiding van een van ons (Behrensmeyer) en paleo-ecoloog Léo Laporte onderzocht de geologie en fossielen van het rijke paleontologische archief van Oost-Turkana. We hebben ons geconcentreerd op het documenteren van de dieren en omgevingen die worden weergegeven in één ‘tijdsdeeltje’ van wijdverspreide sedimenten die ongeveer 1,5 miljoen jaar geleden zijn afgezet.
We verzamelden fossielen van het oppervlak en gegraven geologische loopgraven om de sedimentlagen te documenteren waarin de fossielen bewaard zijn gebleven. De achterwand van een van de loopgraven vertoonde diepe verdiepingen in een laag gestolde modder waarvan we dachten dat het nijlpaardsporen zouden kunnen zijn. We waren benieuwd hoe ze er van bovenaf uitzagen – wat wetenschappers het ‘bovenaanzicht’ noemen – dus besloten we om 1 vierkante meter van het voetafdrukoppervlak naast de geul bloot te leggen.
Toen ik terugkwam van nog meer onderzoek naar fossiele botten, heeft Kimolo Mulwa, een van de deskundige Keniaanse veldassistenten van het project, zorgvuldig de bovenkant van de moddersteenlaag opgegraven, en hij had een brede glimlach op zijn gezicht. Hij zei: „Mutu!“ – wat ‘persoon’ betekent – en wees naar een oppervlakkige, mensachtige afdruk tussen de diepe nijlpaardsporen.
Ik kon het nauwelijks geloven, maar ja, een menselijke voetafdruk was duidelijk herkenbaar op het uitgegraven oppervlak. En er kwamen nog meer sporen van mensachtigen uit de lagen. Het was ontzagwekkend om te beseffen dat we ons verbonden voelden met een moment uit het leven van een mensachtige die hier anderhalf miljoen jaar geleden rondliep.
We hebben een groter deel van het oppervlak uitgegraven en uiteindelijk zeven voetafdrukken op een rij gevonden, waaruit blijkt dat de mensachtigen vanuit zachtere modder oostwaarts naar een harder, waarschijnlijk ondieper oppervlak was gelopen. Op een gegeven moment was de linkervoet van het individu in een diepe nijlpaardafdruk terechtgekomen, en de mensachtigen gingen op hun rechtervoet zitten om te voorkomen dat ze vielen – we konden dit duidelijk zien langs de spoorbaan.
Zelfs vandaag de dag, aan de oever van het moderne Turkanameer, is het gemakkelijk om nijlpaardafdrukken aan te trekken, vooral als het water een beetje troebel is. We maakten grapjes dat we het jammer vonden dat onze mensachtige trackmaker niet op zijn handen of gezicht was gevallen, zodat we ook een opname van die delen konden hebben.
Op het goede spoor
Ruim vier decennia later, in 2021, paleontoloog Louise Leakey en haar Keniaanse onderzoeksteam waren fossielen van mensachtigen aan het opgraven die in hetzelfde gebied waren ontdekt toen teamlid Richard Loki een deel van een ander spoor van mensachtigen blootlegde. Leakey nodigde een van ons (Hatala) en paleoantropoloog uit Neil Roach om het nieuwe spoor uit te graven en te bestuderen vanwege onze ervaring aan werken andere mensachtigen footprint-sites.
Het team, bestaande uit tien deskundige Keniaanse veldonderzoekers onder leiding van Cyprian Nyete, heeft het oppervlak uitgegraven en de sporen gedocumenteerd met fotogrammetrie – een methode voor 3D-beeldvorming. Dit is de beste manier om spooroppervlakken te verzamelen, omdat de sedimenten niet hard genoeg zijn – wat geologen noemen verhard – veilig van de grond halen en naar een museum brengen.
De nieuw ontdekte sporen zijn ongeveer 1,5 miljoen jaar geleden gemaakt. Ze komen eerder voor stratigrafisch niveau dan degene die we in 1978 vonden en zijn ongeveer honderdduizend jaar ouder, gebaseerd op de datering van vulkanische afzettingen in de Oost-Turkana-lagen.
Wie kwam er langs?
Deze voetafdrukken zijn vooral spannend omdat zorgvuldige anatomische en functionele analyse van hun vormen aantoont dat twee verschillende soorten mensachtigen binnen enkele uren tot een paar dagen na elkaar sporen op dezelfde oever van het meer hebben gemaakt, mogelijk zelfs binnen enkele minuten!
We weten dat de voetafdrukken in de tijd heel dicht bij elkaar zijn gemaakt, omdat experimenten aan de moderne kustlijn van het Turkanameer aantonen dat een modderig oppervlak dat geschikt is voor het behouden van duidelijke sporen niet lang meegaat voordat het wordt vernietigd door golven of barst door blootstelling aan de zon.
Dit is de eerste keer ooit dat wetenschappers dat kunnen zeggen Homo erectus En Paranthropus boisei – de één onze waarschijnlijke voorouder en de ander een verder familielid – eigenlijk op dezelfde tijd en plaats naast elkaar bestonden. Samen met veel verschillende soorten zoogdieren waren ze allebei lid van de oude gemeenschap die het Turkana-bekken bewoonde.
Niet alleen dat, maar met de nieuwe nummers als referentie suggereren onze analyses dat andere eerder beschreven mensachtige sporen in dezelfde regio geven aan dat deze twee mensachtigen minstens 200.000 jaar naast elkaar in dit gebied van het Turkana-bekken hebben bestaan, waarbij ze herhaaldelijk hun voetafdrukken achterlieten in de habitat aan de ondiepe meerrand.
Andere dieren lieten daar ook sporen achter – reuzenooievaars, kleinere vogels zoals pelikanen, antilopen en zebra’s, nijlpaarden en olifanten – maar sporen van mensachtigen komen verrassend vaak voor bij een soort op het land. Wat waren ze aan het doen, keer op keer terugkeren naar dit leefgebied terwijl andere primaten, zoals bavianen, blijkbaar de oever van het meer niet bezochten en daar geen sporen achterlieten?
Deze voetafdrukken roepen nieuwe gedachten en vragen op over onze vroege familieleden. Aten ze planten die aan de oever van het meer groeiden? Sommige paleontologen hebben deze mogelijkheid voorgesteld voor de robuuste mensen Paranthropus boisei omdat de chemie van zijn tanden duidt op een specifiek herbivoor dieet van grasachtige en rietachtige planten. De dezelfde chemische tests op tanden van Homo erectus – de voorouderlijke soort Homo sapiens – laten een gemengd dieet zien dat waarschijnlijk zowel dierlijke eiwitten als planten bevatte.
Het leefgebied aan de rand van het meer bood voedsel in de vorm van riet, zoetwatertweekleppigen, vissen, vogels en reptielen zoals schildpadden en krokodillen, hoewel het gevaarlijk had kunnen zijn voor tweevoetige primaten van 1,2 tot 1,5 meter hoog. Zelfs vandaag de dag worden mensen die langs de kust wonen af en toe aangevallen door krokodillen, en ook lokale nijlpaarden kunnen agressief zijn. Dus wat de mensachtigen naar de oever van het meer trok, moet een zeker risico waard zijn geweest.
Voorlopig is het onmogelijk om precies te weten hoe de twee soorten met elkaar omgingen. Nieuwe aanwijzingen over hun gedrag zouden kunnen worden onthuld bij toekomstige opgravingen van meer spooroppervlakken. Maar het is fascinerend om je voor te stellen dat deze twee mensachtige ‘neven’ honderdduizenden jaren lang nauwe buren zijn geweest.
Oude voetafdrukken die u kunt bezoeken
Eerdere opgravingen van mensachtige spoorbanen in de buurt van een dorp genaamd Ileret40 km ten noorden van onze nieuwe locatie, zijn ontwikkeld als museum via een project van de Nationale Musea van Kenia. Het publiek, de lokale Daasanach-bevolking, onderwijsgroepen en toeristen zullen een groot aantal 1,5 miljoen jaar oude voetafdrukken van mensachtigen kunnen zien op één uitgegraven oppervlak.
Die laag bevat sporen van ten minste acht mensachtige individuen, en we denken nu dat ze leden van beide vertegenwoordigen Homo erectus En Paranthropus boisei. Daartoe behoort een subgroep van individuen, allemaal ongeveer even groot als volwassenen, die zich in dezelfde richting bewogen en leken te zijn als groep reizen langs de rand van het meer.
Het museum dat over het circuit is gebouwd, is ontworpen om erosie van het terrein te voorkomen en het te beschermen tegen seizoensregens. Een aan het museum verbonden gemeenschaps- en educatiecentrum heeft tot doel lokale onderwijsgroepen en jongeren te betrekken bij het leren en onderwijzen van anderen over dit uitzonderlijke verslag van de menselijke prehistorie dat in hun achtertuin is bewaard. Het nieuwe museum ter plaatse zal naar verwachting in januari 2025 worden geopend.
Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd op The Conversation door Anna K. Behrensmeyer van het Smithsonian Institution, Kevin Hatala van Chatham University en Purity Kiura van de National Museums of Kenya. Lees de origineel artikel hier.
