AAan het einde van een ongemarkeerd pad op een klein eiland aan de rand van de uitgestrekte Baltische Zee-archipel van Stockholm ligt een onopvallend klein houten huisje, geschilderd in een diepe rode tint. Het water klotst zachtjes over de met sneeuw bedekte rotsen en de geur van dennen vult de lucht.
De site biedt weinig aanwijzingen voor het geopolitieke drama dat Scandinavië de afgelopen maanden in zijn greep heeft gehad, gedreven door beschuldigingen van sabotage van de infrastructuur. Maar in feite herbergt de cabine een belangrijk radertje in de digitale connectiviteit van Europa, en een kwetsbaar punt in een potentiële hybride oorlog: een datacentrum dat het signaal versterkt van een 2.605 kilometer lange glasvezelkabel die van Noord-Zweden naar Berlijn loopt.
Vorige maand, twee nabijgelegen glasvezelkabels werden doorgesneden, aanleiding tot een voortdurend onderzoek door de Zweedse autoriteiten. Westerse inlichtingenfunctionarissen uit meerdere landen hebben gezegd dat ze er vertrouwen in hebben een Chinees schip veroorzaakte de bezuinigingen na het verlaten van de Russische haven Ust-Luga, hoewel de meningen verschillen over de vraag of de bezuinigingen toevallig of mogelijk opzettelijk waren.
Sinds de Russische inval in Oekraïne in 2022 is Zweden heeft een toename ervaren van hybride oorlogsvoering – aanvallen op een tegenstander met behulp van andere methoden dan traditionele militaire actie – waarbij pro-Russische groepen de schuld krijgen. Omdat regeringen in Noord-Europa zeer alert waren op hybride Russische activiteiten, kreeg de Guardian exclusieve toegang tot het datacenter in Stockholm.
Daniel Aldstam, de hoofdveiligheidsfunctionaris bij GlobalConnect, dat 50% van de internetcapaciteit van de Scandinavische landen transporteert en het centrum beheert, beschreef de benadering van de locatie en het gewone uiterlijk als ‘veiligheid door onduidelijkheid’.
“In wezen heb je twee verschillende benaderingen”, zei hij. “Ofwel zet je er veel hekken omheen die duidelijk maken dat er iets cruciaals is, ofwel doe je het zoals wij het hier hebben gedaan en probeer je de zaken wat discreter te houden. Maar natuurlijk hebben we de normale dingen op het gebied van alarmen, cameratoezicht, toegangscontrole en dat soort dingen.” Binnen stralen kooien vol apparatuur knipperende lichten uit en langs het plafond lopen kabels in verschillende kleuren.
Na een recent vermoedelijk sabotage-incident heeft de Poolse premier, Donald Tusk, een initiatief voor ‘marinepolitie’ voorgesteld, waarbij gezamenlijke militaire patrouilles door landen rond de Oostzee betrokken zijn.
Als je vanuit Stockholm per helikopter over de archipel reist, bestaande uit 30.000 eilanden, rotsen en scheren, is het duidelijk hoe uitdagend de kustlijn is om te beschermen. Maar de uitgestrektheid ervan suggereert ook hoe de ‘veiligheid door onduidelijkheid’-benadering effectief zou kunnen zijn – althans tot op zekere hoogte. Kaarten die laten zien waar alle onderzeese kabels worden gelegd, zijn openbaar beschikbaar.
“We hebben honderdduizenden kilometers glasvezel. Hoe bescherm je het fysiek? Dat kun je niet,‘ zei Aldstam. “Wat hier belangrijk is, is de redundantie (het gebruik van meerdere kabels die alternatieve routes bieden als er één wordt afgesloten). Je hebt meer vezels nodig.”
Nu de infrastructuur als bijzonder kwetsbaar wordt beschouwd voor hybride oorlogsvoering, zijn er tekenen van aanpassingen aan de “obscuriteits”-benadering, die de moeilijke tijden weerspiegelen.
GlobalConnect is bezig met het opzetten van een groter en moderner ogend datacenter in de buurt, dat, hoewel nog steeds ongemarkeerd en in een soortgelijke rode kleur geverfd, duidelijker een gebouw is dat een belangrijke functie vervult. Binnenin heeft het een eigen dieselaangedreven back-upgenerator om ervoor te zorgen dat het kan blijven draaien als de elektriciteit wordt afgesloten.
De kwetsbaarheid voor sabotage van onderzeese kabels en andere kritieke infrastructuur – vooral in de relatief ondiepe en drukke Oostzee – is scherp in beeld gekomen sinds de grootschalige Russische invasie van Oekraïne.
In september 2022 werd de Nord Stream-pijpleiding, die aardgas van Rusland naar Duitsland transporteerde, opgeblazen. Aanvankelijk gingen velen ervan uit dat Rusland de schuldige was. In augustus van dit jaar meldden Duitse media echter dat de Duitse autoriteiten dat wel hadden gedaan heeft een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen een Oekraïense man op verdenking deel uit te maken van een team dat explosieven op de pijpleiding plaatste. Beide partijen in de oorlog in Oekraïne hebben de verantwoordelijkheid ontkend en elkaar de schuld gegeven van de aanval.
De NAVO, die een speciaal centrum voor onderzeese veiligheid heeft opgericht, heeft gewaarschuwd dat de veiligheid van bijna 1 miljard mensen in heel Europa en Noord-Amerika loopt het risico op hybride oorlogsvoering door de tegenstanders van het bondgenootschap, als gevolg van kwetsbaarheden in de infrastructuur van windmolenparken, pijpleidingen en stroomkabels. Eerder deze maand drong secretaris-generaal van de NAVO, Mark Rutte, er bij de Europeanen op aan om “naar een oorlogsmentaliteit over te stappen”.
Ondanks alle waarschuwingen zien onderzeese kabels, die op de zeebodem kunnen liggen of begraven liggen, er verrassend licht uit.
„We noemen het een supermegakabel, maar het klinkt niet supermega en ziet er niet supermega uit“, zegt Patrik Gylesjö, die verantwoordelijk is voor het toezicht op het hele kabelproject Zweden-Berlijn van GlobalConnect, dat eerder dit jaar werd voltooid. “De naam verwijst naar de capaciteit en niet naar de grootte.”
In de kabel, die een diameter heeft van iets meer dan 2 cm, zit een klein gedeelte bestaande uit 96 haardunne vezelparen – genoeg om 1 miljard gelijktijdige Netflix-streams te ondersteunen, zei hij. De rest bestaat uit stalen bepantsering en een waterdichtingsmiddel.
Er zou slechts een anker van een relatief klein schip nodig zijn om de kabel te breken, zei Gylesjö. “Als je deze kabel wilt breken of doorknippen, heb je geen supergroot gereedschap nodig. Het is nogal kwetsbaar.”
Als hij het sterker zou maken, voegde hij eraan toe, zou het zwaarder, duurder en “complexer in gebruik” worden.
Onbedoelde breuken in onderzeese kabels zijn ongelooflijk zeldzaam. „Het komt zelden voor dat er in het algemeen schade optreedt“, zegt Gylesjö. “Zeer zeldzaam. In onze tijd als exploitant van zeekabels (ruim twintig jaar) is dit denk ik maximaal twee tot drie keer gebeurd.”
