Verkozen president Donald Trump flapte er nog een schandalige belofte uit tijdens een Turning Point USA-evenement zondag in Phoenix: hij wil nu het Panamakanaal terug. Trump beweerde dat de verzendkosten voor Panama “belachelijk” waren en dreigde de teruggave van het kanaal te eisen als deze vergoedingen niet worden verlaagd.
“Ik kan met trots verkondigen dat de Gouden Eeuw van Amerika aanbreekt”, zei Trump. “Er is een geest die we nu hebben, die we nog maar kort geleden niet hadden.”
Waarom Trump nu wil dat de VS het kanaal in bezit neemt, blijft onduidelijk.
Trumps aanroeping van een ‘Gouden Eeuw’ zal zijn aanhangers altijd opwinden, die enthousiast zijn over zijn oproep om ‘Amerika weer groot te maken’. Maar voor een groot deel van Latijns-Amerika werd het tijdperk waarnaar deze slogan teruggrijpt bepaald door het Amerikaanse imperialisme en de uitbuiting. Panama kent deze geschiedenis beter dan de meesten, omdat het tientallen jaren Amerikaanse controle heeft doorstaan over een kanaal dat bepalend is niet alleen de economie van het land maar het is juist de identiteit.
Het idee van Trump om het kanaal terug te nemen is niet alleen maar opruiend. Het risico bestaat dat de spanningen tussen de VS en veel Latijns-Amerikaanse landen opnieuw zullen oplaaien, nadat die landen hard hebben gewerkt om de angst voor Amerikaanse inbreuken op hun soevereiniteit te overwinnen. De Panamese president José Raúl Mulino berispte Trump snel, vermelden,,Elke vierkante meter van het Panamakanaal en de aangrenzende zone is van Panama en zal dat ook blijven. Over de soevereiniteit en onafhankelijkheid van ons land kan niet worden onderhandeld.”
Het is vermeldenswaard dat Trump tijdens zijn eerste termijn prees het kanaal in een ontmoeting met Mulino’s voorganger, Juan Carlos Varela (geen familie). “Het Panamakanaal doet het redelijk goed”, zei hij in 2017 tegen Varela en verslaggevers. “Ik denk dat we het goed hebben gebouwd.” Varela herinnerde Trump eraan dat de Amerikaanse werkzaamheden aan het kanaal ‘honderd jaar geleden’ plaatsvonden.
In 1903 inderdaad De ambassadeur van Panama in Washington ondertekende een verdrag waarbij de VS laatstgenoemde de rechten verleenden om het kanaal te bouwen en te exploiteren. Het werd gebouwd in het volgende decennium; duizenden werknemers stierven, de meesten van hen Afro-Panamese en Caribische. In 1977 ondertekenden de twee landen de Torrijos-Carter-verdragendie de weg vrijmaakte voor Panama om eind 1999 de controle over het kanaal terug te krijgen.
Waarom Trump nu wil dat de VS het kanaal in bezit neemt, blijft onduidelijk. Maar zijn opmerkingen maken deel uit van een lange geschiedenis van Amerikaanse inmenging in Latijns-Amerika, waar de 201 jaar oude Monroe-doctrine nog steeds een grote rol speelt. In 1823 vaardigde president James Monroe de doctrine uit als een manier om zich uit te spreken tegen inmenging door Europese machten. Maar die ideeën ‘werden al snel een parool van het Amerikaanse beleid op het westelijk halfrond’ aldus het Nationaal Archiefdat in essentie twee eeuwen lang de Amerikaanse interventie en het imperialisme in Latijns-Amerika heeft geleid.
Gedateerde retoriek over het terugnemen van het Panamakanaal onthult het bredere patroon van Amerikaanse inmenging, waarbij Latijns-Amerika wordt behandeld als een hulpbron die moet worden gecontroleerd. Proberen dit vervlogen symbool van de Amerikaanse dominantie terug te winnen, omdat Trump dat zegt, is zo imperialistisch als maar kan.
Er was een tijd dat de Verenigde Staten erkenden dat hun controle over het Panamakanaal te veel geweld en schade had veroorzaakt. De Torrijos-Carter-verdragen kwamen tot stand na tientallen jaren van spanning, onrust en groeiend verzet van het Panamese volk, dat lange tijd op gespannen voet stond met de Amerikaanse dominantie over zo’n essentiële nationale hulpbron. Het erkende niet alleen formeel de soevereiniteit van Panama, maar was ook een noodzakelijke stap om tegemoet te komen aan de internationale roep om een opnieuw gedefinieerde relatie tussen de VS en Panama.
Hoe snel vergeten we de vreugde die de Panamezen voelden toen het kanaal eindelijk van hen was.
Maar het verhaal eindigde niet bij de verdragen. In 1989 heeft de Verenigde Staten vielen Panama binneno president Manuel Noriega af te zetten, op grond van het beschermen van Amerikaanse levens en belangen. Na de belofte in de verdragen van een vreedzame overgang naar de controle over het kanaal, heeft de invasie een blijvende stempel gedrukt op de betrekkingen tussen de VS en Panama, resulterend in een aanzienlijk verlies aan mensenlevens en een verdieping van Panama’s wantrouwen jegens de Amerikaanse interventie.
Het gaat ook niet alleen om Panama: door de opmerkingen van Trump over het kanaal af te doen als nonsens wordt zijn bredere nationalistische en transactionele benadering van het buitenlands beleid genegeerd. Het MAGA-verhaal geeft prioriteit aan Amerikaanse belangen ten koste van internationale samenwerking en respect voor soevereiniteit. Trump heeft dat al gedaan bedreigde Mexicowekte zijn interesse in Groenland kopenEn over gesproken “de Grote Staat Canada.” Hij beschouwt mondiale relaties consequent als kansen voor de VS om dominantie te laten gelden, waarbij hij grieven over handel, veiligheid en waargenomen oneerlijkheid gebruikt om zijn basis te versterken. Zijn opmerkingen over Panama zijn het nieuwste voorbeeld van deze transactionele mentaliteit, waarbij andere landen worden behandeld als onderhandelingstroeven in een spel van Amerikaans eigenbelang.
Die houding kan op gejuich rekenen bij de aanhangers van Trump, van wie velen zich niet bewust zijn van de cruciale historische context. Het vervreemdt de Verenigde Staten echter ook van een groot deel van Latijns-Amerika, waar de littekens van interventie en dominantie nog steeds diep zitten. Latijns-Amerikaanse landen hebben hard gewerkt om hun autonomie te laten gelden, en retoriek zoals die van Trump dreigt die vooruitgang ongedaan te maken. In plaats van samenwerking te bevorderen, speelt het in op de oude angst voor een te grote Amerikaanse reikwijdte en ondermijnt het het vertrouwen dat nodig is voor een echt partnerschap.
Hoe snel vergeten we de vreugde die de Panamezen voelden toen het kanaal eindelijk van hen was. Voor Panamezen is het kanaal meer dan een kanaal. Het is een bewijs van hoe de tragedies uit de geschiedenis hebben geresulteerd in een gevoel van trots en nationale identiteit, precies dezelfde principes die Trump beweert te vertegenwoordigen.
‘Mijn vader en anderen hebben mij geleerd dat ik hun inspanningen bij de aanleg van het kanaal moet respecteren’, een man die zeventig jaar aan het kanaal heeft gewerkt zei in 1999. “Het werd grotendeels gebouwd met het bloed, zweet en tranen van de zwarten.”
‘Ik ben blij dat wij Panamezen nu het kanaal hebben,’ vervolgde hij, ‘en dat we het net zo goed of beter zullen beheren dan de Amerikanen.’
Dat gevoel verdwijnt gewoon niet omdat Trump zei wat hij zondag zei. Panama beheert het kanaal nu al 25 jaar, en geen enkele imperialistische pesterij van Trump kan daar verandering in brengen. Het kanaal is van Panama, en de trots en veerkracht van de bevolking zullen de toekomst ervan blijven bepalen. Trump probeert misschien de geschiedenis te herschrijven, maar de erfenis van Panama’s soevereiniteit kan niet ongedaan worden gemaakt.
