Welkom terug bij onze serie, Klassieke Muziek 101! Ons doel met deze serie is om een laagdrempelige, niet-intimiderende introductie tot klassieke muziek te bieden, zodat je dit tijdloze muziekgenre kunt gaan waarderen.
In ons laatste artikel hebben we dit onderzocht de gepassioneerde en expressieve muziek van de Romantiekwaarin componisten als Tsjaikovski en Wagner hun muziek van persoonlijkheid en emotionele intensiteit doordrenkten. Vandaag wagen we ons in het laatste deel van onze serie in het moderne tijdperk – een periode van radicale heruitvinding van de westerse orkestmuziek.
De moderne tijd (1900-heden)
Het moderne tijdperk begon rond 1900 en duurt nog steeds voort. Het wordt gekenmerkt door het groeiende verlangen van componisten om zich los te maken van traditionele en formele muzikale regels en standaarden. De chauffeur? Een wereld die in razend tempo verandert.
Aan het begin van de 20e eeuw waren er ongekende technologische en wetenschappelijke doorbraken, waaronder de eerste automatische telefooncentrales, magnetische geluidsopnamen, vluchten die zwaarder waren dan lucht, auto’s en röntgenfoto’s. Albert Einstein, Sigmund Freud en Max Planck zorgden voor een revolutie in de manier waarop we het universum en het menselijke bewustzijn zelf begrepen.
Tegelijkertijd stelden westerse samenlevingen, die steeds pluralistischer werden, steeds meer het idee van de absolute waarheid en de legitimiteit van dominante normen in vraag.
Muzikanten uit het moderne tijdperk volgden het waanzinnige tempo van deze technologische en sociale verandering door nieuwe en verschillende soorten muziek te creëren. In voorgaande muzikale tijdperken duurde het een eeuw voordat veranderingen in compositie en stijl zich ontwikkelden; in de 20e eeuw ontstonden in slechts tien jaar tijd nieuwe muziekgenres. De lijst met muziekgenres die in de moderne tijd zijn ontstaan, omvat expressionisme, serialisme, neoclassicisme, experimentisme, minimalisme en postmodernisme. Er bestaat zelfs een genre dat post-post-modernisme heet. Dat is heel postmodern.
De opkomst van het individualisme die plaatsvond in de Romantiek zette zich onverminderd voort tijdens de Moderne tijd. Artiesten probeerden zich te onderscheiden van de massa door muziek te creëren die doordrenkt was van originaliteit. Maar in tegenstelling tot de muzikanten uit de Romantiek die hun individualiteit via de structuren van de muzikale traditie kanaliseerden, verwierpen componisten uit de moderne tijd dergelijke beperkingen. Om die reden beschrijft muziekwetenschapper Jan Swafford de moderne tijd als ‘het romantische tijdperk zonder remmen’.
Kenmerken van modernistische muziek
Omdat het moderne tijdperk uit verschillende sub-tijdperken bestaat, is het waarschijnlijk nuttiger om de kenmerken van elk van deze sub-tijdperken te bespreken in plaats van te proberen de kenmerken van het moderne tijdperk als geheel te beschrijven.
Postromantiek en impressionisme (1900-1920)
In de laatste echo’s van de romantiek dreven componisten de traditionele tonaliteit – de organisatie van muziek rond een centrale toonhoogte of toonsoort – tot het uiterste op en doordrenkten hun muziek vaak met intense emotionele thema’s. van Gustav Mahler Symfonie nr. 9dat worstelt met sterfelijkheid en existentiële reflectie, is emblematisch voor dit tijdperk. Gustav gebruikt veel chromatiek in het stuk, wat alleen maar betekent dat hij meer noten toevoegt aan een traditionele toonladder. Het geeft de muziek wat meer textuur. Je zult ook zien dat hij de grenzen van de romantische tonaliteit begint op te rekken, zonder in te gaan op de volledige atonaliteit (muziek die niet rond een centrale toonhoogte is georganiseerd).
Luister eens:
Parallel aan de postromantiek liep de impressionistische beweging, die eind 19e eeuw opkwam en zich concentreerde op het oproepen van sfeer en stemming. Geïnspireerd door de beeldende kunst gebruikten componisten als Claude Debussy en Maurice Ravel niet-traditionele harmonieën, modale toonladders en exotische invloeden om muziek te creëren die levendige sonische landschappen schilderde. Werken zoals die van Debussy Clair de Lune En Prelude à l’après-midi van een fauna illustreren deze stijl, met hun dromerige texturen en subtiele dynamiek.
Luister eens naar Clair de Lune. Als je het gezien hebt Oceanen 11je zult het herkennen:
Expressionisme en serialisme (1910-1940)
Tijdens deze periode, onder leiding van Arnold Schönberg en zijn studenten Alban Berg en Anton Webern, onderging de muziek een revolutionaire afwijking van de traditionele tonaliteit. Expressionistische werken, zoals die van Schönberg Pierrot Lunaire gebruikte atonaliteit om intense psychologische toestanden over te brengen. Later pionierde Schönberg met de twaalftoonstechniek, een benadering van compositie die een hoeksteen van het serialisme werd. Serialisme is een manier om muziek te componeren waarbij de componist een strikt systeem volgt om te beslissen welke noten, ritmes of dynamiek hij moet gebruiken, in plaats van alleen maar te gaan met wat goed of traditioneel klinkt. Zie het als het maken van een afspeellijst, maar je mag een nummer pas herhalen als elk nummer één keer is afgespeeld – en je moet ze in een specifieke volgorde afspelen.
Seriële muziek klinkt vaak erg georganiseerd, maar kan ook onvoorspelbaar of vreemd aanvoelen omdat het niet de gebruikelijke patronen volgt van “vrolijke” majeurtoonsoorten of “droevige” mineurtoonsoorten.
Terwijl het serialisme een radicale formele vernieuwing markeerde, was het expressionisme vooral een esthetische stroming die de nadruk legde op emotionele en psychologische diepgang.
Hier is die van Schönberg Suite voor piano, op. 2een serialistisch stuk:
En hier is de zijne Pierrot Lunaireeen voorbeeld van expressionisme:
Neoclassicisme en experimentalisme (jaren 40 en 60)
Het neoclassicisme ontstond als reactie op de waargenomen excessen van de romantiek en het modernisme, waarbij componisten als Igor Stravinsky oudere vormen en stijlen opnieuw bezien en deze doordringen met moderne harmonische en ritmische innovaties. Werken zoals Pulcinella en Ssymfonie van Psalmen weerspiegelen deze synthese van traditie en moderniteit.
Hier is Symfonie van Psalmen door Igor Stravinsky:
Tegelijkertijd introduceerden experimentele componisten als John Cage toevallige (aleatorische) technieken zoals het opgooien van munten en het gooien van dobbelstenen om muzikale beslissingen te nemen, waarmee ze de traditionele opvattingen over auteurschap uitdaagden. Cage’s meest bekende en controversiële werk is 4’33” waarin performers geen muziek spelen en slechts vier minuten en drieëndertig seconden in stilte zitten. Hij gebruikte ook een techniek genaamd ‚voorbereide piano‘, waarbij voorwerpen zoals schroeven, bouten en rubberen ballen tussen de pianosnaren worden geplaatst, waardoor het geluid van het instrument wordt gewijzigd en percussieve en buitenaardse klankkleuren worden geproduceerd.
Hier is die van John Cage Sonate V met een voorbereide piano. Klinkt raar:
Minimalisme en postmodernisme (jaren 60-heden)
Minimalisme ontstond als reactie op de complexiteit van serialisme en avant-gardemuziek en benadrukte eenvoud, herhaling en geleidelijke transformatie. Componisten als Philip Glass, Steve Reich en Terry Riley gebruikten repetitieve structuren en patronen om meditatieve en hypnotiserende effecten te creëren.
Hier is Glass‘ ‚Echorus‘, een geweldig voorbeeld van meditatief minimalisme:
Het postmodernisme is daarentegen breder en eclectischer en verwerpt rigide stilistische grenzen ten gunste van pluralisme. Het bevat vaak elementen van populaire muziek, historische pastiche en interculturele invloeden, waardoor een tapijt van diverse muzikale uitingen ontstaat.
Luister voor een voorbeeld van postmodernistische muziek naar John Adams‘ Korte rit in een snelle machine:
George Rochberg Strijkkwartet nr. 3 is een voorbeeld van postmoderne muziek die een pastiche-benadering gebruikt om historische stijlen te lenen en deze te remixen tot iets nieuws:
Conclusie
Nou, daar ga je. Een reis door bijna 2.000 jaar westerse muziek, van oude Griekse gezangen tot moderne experimentele composities, in minder dan 10.000 woorden.
Toen ik aan deze serie begon, zei ik dat ik tijdens het huiswerk naar klassieke muziek luisterde, omdat ik me daardoor ‘leergierig’ voelde. Nu ik diep in de geschiedenis en evolutie van klassieke muziek ben gedoken, heb ik er een diepere waardering voor ontwikkeld. Het heeft het luisteren naar klassieke muziek veel leuker gemaakt. Ik hoop dat deze serie hetzelfde voor jou heeft gedaan.
Klassieke Muziek 101 wordt nu afgewezen. Veel luisterplezier!
Lees de rest van de serie:
