Welkom terug bij Klassieke Muziek 101! In deze serie ontleden we de wereld van de klassieke muziek om deze toegankelijk te maken voor de gemiddelde jongen.
In ons laatste artikel toerden we door de Klassiek tijdperkeen tijd waarin componisten afstand namen van het ingewikkelde, gelaagde klanken uit de barokperiode om helderheid, balans en melodie te omarmen.
Tegenwoordig springen we in het romantische tijdperk – een periode waarin muziek van ordelijk naar emotioneel ging, van ingetogen naar ronduit gepassioneerd. Was het klassieke tijdperk een periode die gesymboliseerd kan worden door symmetrische, ongerepte Griekse pilaren en tempels, zo kan het romantische tijdperk worden gevisualiseerd als donkere, mysterieuze Duitse bossen en afbrokkelende, met mos bedekte kastelen. Kunstcriticus Walter Pater drong door tot de essentie van het tijdperk toen hij schreef dat de romantiek ‘de toevoeging van vreemdheid aan schoonheid’ is.
Laten we erin graven.
De kenmerken van muziek uit de Romantiek
Het romantische tijdperk omvatte bijna de gehele 19e eeuw. Net als in voorgaande muzikale tijdperken werd de muziek uit het romantische tijdperk sterk beïnvloed door de culturele verschuivingen die ernaast plaatsvonden. Dit was de periode waarin filosofen als Nietzsche en Emerson en dichters als Byron en Wordsworth ontstonden. Romantische filosofen en schrijvers reageerden tegen het rationalisme van de Verlichting en legden de nadruk op verbeelding, individualiteit, emotie en mysterie.
In plaats van hun zoektocht naar inspiratie te concentreren op het oude Griekenland en Rome, wendden romantische kunstenaars zich ook tot het middeleeuwse en het gotische, het bovennatuurlijke en het sublieme. Ze wilden verbinding maken met krachten die groter waren dan zijzelf en vonden deze energieën vooral in wilde landschappen. Romantische denkers geloofden dat de natuur een kanaal was voor overweldigende ervaringen van ontzag – momenten die schoonheid en angst vermengden en het leven naar het transcendente verhieven.
Romantische componisten probeerden diezelfde gevoelens via muziek te creëren en over te brengen.
De verschuiving van het klassieke naar het romantische tijdperk was niet van de ene op de andere dag, maar een geleidelijke transformatie waarin de muziek steeds meer deze kenmerken integreerde:
Emotionele intensiteit. Terwijl klassieke muziek streefde naar structuur en helderheid, dook de romantische muziek in de diepten van de menselijke ervaring, waarbij traditionele vormen werden doorbroken om muziek te creëren die emotioneel en dramatisch was.
Componisten uit de Romantiek waren niet bang om de passie, het verdriet en de vreugde aan te wakkeren. Ze wilden luisteraars gevoel de muziek, of die nu delicaat en teder was of brutaal en donderend. Met rijkere harmonieën, langere melodieën en een groter dynamisch bereik zou romantische muziek een hele wereld van emoties in één stuk kunnen vangen.
Rond 1844 beschreef de Franse componist Hector Berlioz zijn reactie op het diepgewortelde, ontroerende effect van het luisteren naar romantische muziek op een typisch romantische manier:
Ik voel een heerlijk genot waarin het redeneervermogen geen aandeel heeft; de gewoonte om te analyseren ontstaat later spontaan en brengt bewondering teweeg. . . emotie, die evenredig toeneemt met de energie en verhevenheid van de inspiratie van de componist, veroorzaakt al snel een vreemde beroering in mijn bloedsomloop, mijn bloedvaten kloppen hevig; tranen. . . duiden op een voortschrijdende toestand die nog lang niet zijn hoogtepunt heeft bereikt. In dergelijke gevallen zijn er krampachtige spiersamentrekkingen, trillen van alle ledematen, een totale gevoelloosheid van voeten en handen, een gedeeltelijke verlamming van de optische en auditieve zenuwen: ik kan niet zien, ik hoor nauwelijks; hoogtevrees . . . een halve zwijmel.
Individualiteit en persoonlijke expressie. De romantici prezen de waarde van de mens, waarvan zij geloofden dat deze een oneindig, goddelijk potentieel had. Romantische componisten zagen zichzelf als unieke individuen en omarmden stijlen die intens hun eigen stijl waren. In plaats van in een bepaald model te passen, creëerde elke componist muziek die zijn unieke visie weerspiegelde.
Beethoven, die wordt beschouwd als de vader van de romantiek, doordrenkte zijn klassieke werken met persoonlijke passie en zelfexpressie en belichaamde het idee van het romantische genie toen hij in zijn dagboek schreef dat hij ‘het lot bij de keel wilde grijpen’.
Grotere en brutalere orkesten. Door de grotere efficiëntie bij het maken van instrumenten tijdens de Romantiek konden orkesten in omvang en reikwijdte groeien. Terwijl een klassiek ensemble misschien wel dertig tot veertig muzikanten had, had een romantisch orkest er meer dan honderd. (Veel van de grote orkesten die vandaag de dag bestaan, zijn feitelijk ontstaan tijdens de Romantiek.)
Componisten gebruikten dit uitgebreide palet om vollere muziek te creëren met meer dramatische contrasten, levendige textuur en de kracht om de schaal van menselijke emoties over te brengen, van intieme fluisterachtige momenten tot explosieve, allesomvattende soundscapes.
De opkomst van programmamuziek. Terwijl klassieke muziek ernaar streefde “absoluut” te zijn – muziek omwille van de muziek – begonnen romantische componisten “programmamuziek” te componeren, die een verhaal vertelde of een beeld schilderde. Geïnspireerd door literatuur, natuur en legendes creëerden ze stukken die een onweersbui, een liefdesverhaal of een volksverhaal konden vertegenwoordigen.
Nationalisme en folklore. Tijdens de Romantiek begonnen componisten gebruik te maken van hun culturele erfgoed om een lokaal tintje aan hun muziek toe te voegen. Romantische componisten als Smetana en Dvořák verwerkten volksmelodieën en ritmes uit hun thuisland en vierden hun nationale identiteit in klank. Het resultaat was muziek die diep geworteld voelde in een specifieke plaats en bij een specifiek volk – een significante afwijking van de kosmopolitische toon van het klassieke tijdperk.
Het bovennatuurlijke, het macabere en het mysterieuze. Het romantische tijdperk had een fascinatie voor het griezelige en mysterieuze. Componisten als Wagner en Berlioz omarmden deze donkere kant en creëerden muziek die spookachtige landschappen en bovennatuurlijke krachten oproept. In de Romantiek was schoonheid niet alleen iets om zachtjes over te zuchten; het was een kracht die een huivering van angst kon opwekken.
Belangrijke componisten uit het romantische tijdperk
Het romantische tijdperk heeft een heleboel grote componisten voortgebracht, maar hier zijn er vijf die je een goed overzicht geven van het ethos en de output van die periode:
Franz Schubert (1797-1828). Als je de essentie van romantische muziek wilt ervaren, zoek dan niet verder dan Franz Schubert. Schubert was een Oostenrijkse componist die bekend stond om zijn liederen: Duitse kunstliederen die poëzie in muziek vastlegden. Zijn melodieën waren beklijvend en zijn harmonieën rijk. Schuberts muziek is als het lezen van een gotische roman; het is intiem en persoonlijk, maar toch donker mooi. Tragisch genoeg stierf hij jong, maar hij liet edelstenen achter Der Erlkönigeen spannend lied over een bovennatuurlijk wezen dat een kind achtervolgt. van Schubert Symfonie nr. 8ook bekend als de Onvoltooide symfonietoont zijn angstaanjagend mooie expressiviteit.
Luister eens naar Symfonie nr. 8:
Hector Berlioz (1803-1869). Hector Berlioz was een Franse componist en een van de eersten die ‘programmamuziek’ omarmde: stukken componeren op basis van verhalen of thema’s. Zijn Symfonie fantastisch is legendarisch vanwege zijn verhalen en drama, waarin de wilde, psychedelische reis van een kunstenaar wordt beschreven, aangewakkerd door obsessieve liefde. De finale, 'Dream of a Witches' Sabbath', is huiveringwekkend spul.
Geven Symfonie fantastisch luister en bereid je voor op een wilde rit:
Frédéric Chopin (1810-1849). Frederic Chopin, geboren in Polen, maar bracht een groot deel van zijn leven door in Parijs, was de dichter van de piano en componeerde bijna uitsluitend voor dat instrument. De stukken van Chopin zijn teder, lyrisch en technisch veeleisend. Werkt zoals die van hem Nachten En Etudes onthullen een ongeëvenaarde gevoeligheid, terwijl de zijne Mazurka's En Polonaises weerspiegelen zijn Poolse afkomst.
Kijk eens naar Nocturne Es majeur, op. 9, nr. 2 voor een kijkje in zijn dromerige, ingewikkelde wereld:
Richard Wagner (1813-1883). Richard Wagner, een Duitse componist die opera naar een episch niveau bracht, was een van de meest controversiële componisten uit het romantische tijdperk vanwege zijn antisemitische overtuigingen. Hij schreef niet alleen opera's; hij creëerde 'muziekdrama's' die uren duurden en gevuld waren met complexe thema's, mythische karakters en eindeloze muzikale ideeën. Zijn Ringcycluseen serie van vier opera's, duurt ruim vijftien uur en vertelt een verhaal over goden, helden en verraad. Wagners gebruik van leidmotieven (muzikale thema's die personages of ideeën vertegenwoordigen) was revolutionair en werd een belangrijk onderdeel van de filmmuziek.
Luister eens naar het beroemdste werk van Wagner, „Ride of the Valkyries“. Die Walküre:
Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (1840-1893). Als er één romantische componist is wiens muziek je waarschijnlijk herkent zonder dat je het door hebt, dan is het Tsjaikovski. Deze Russische componist had een gave voor het creëren van meeslepende, hart-op-je-mouw-melodieën. Zijn Notenkraker Suite En Het Zwanenmeer zijn bekende namen, maar zijn symfonieën en concerten zijn even krachtig. van Tsjaikovski Ouverture Romeo en Julia legt de passie en tragedie van Shakespeares verhaal vast met een ongelooflijk emotioneel gewicht.
Je hebt het waarschijnlijk gehoord Notenkraker Suite eerder, dus geef Romeo en Julia Probeer eens iets anders te proeven:
In het romantische tijdperk begon een verschuiving naar muziek, gedreven door het subjectieve, maar deze werd nog steeds beperkt door de vormen van vroegere muzikale tijdperken. In de 20e eeuw zouden moderne componisten die klassieke standaarden volledig verwijderen en muziek creëren die abstract en raar was. In hun periode zullen we ons volgende en laatste deel in de serie inleveren.
Lees de rest van de serie:
