AIedereen die de laatste tijd wel eens heeft geprobeerd de camera van zijn telefoon op een menu in het buitenland te richten, weet dat automatische vertalingen snel zijn verbeterd sinds de eerste dagen van Google Translate. Het nut van AI-aangedreven vertalingen in situaties als deze staat buiten kijf, maar het voorgestelde gebruik van AI bij literaire vertalingen is aanzienlijk controversiëler.
Nederlandse uitgeverij Veen Bosch & Keuning's aankondiging dat het AI-vertaling zou gebruiken voor commerciële fictie heeft zowel auteurs als vertalers verontwaardigd – ondanks pogingen om hen gerust te stellen met beloften dat geen enkel boek op deze manier zal worden vertaald zonder zorgvuldige controle en dat auteurs toestemming zullen moeten geven.
“Een vertaler vertaalt meer dan alleen woorden; wij bouwen bruggen tussen culturen, waarbij we bij elke stap rekening houden met het beoogde lezerspubliek”, zegt Michele Hutchison, winnaar van de International Booker Prize 2020 voor haar vertaling van Lucas Rijnevelds The Discomfort of Evening. “We smokkelen subtiele aanwijzingen binnen om de lezer te helpen bepaalde culturele elementen of tradities te begrijpen. We brengen ritme, poëzie, woordspelingen en metaforen over. We onderzoeken de precieze terminologie voor bijvoorbeeld landbouwmachines, zelfs in een roman.”
Vertalers en auteurs hebben er ook op gewezen dat AI-vertalingen zeer zorgvuldige controle en bewerking vereisen – idealiter door iemand die beide talen kent. Op dat moment kan die persoon net zo goed de tekst zelf vertalen. Culturele gevoeligheid is een bijzondere zorg, omdat het bekend is dat AI dingen produceert die totaal ongepast zijn.
„Vorig jaar heeft een lezer enkele problemen opgemerkt in een Franse editie van een van mijn boeken“, zegt Juno Dawson, auteur van de serie Her Majesty's Royal Coven. “De vertaler had een enigszins verouderde term gebruikt om een transpersoon te beschrijven. We hebben de term vóór publicatie kunnen wijzigen. Het zijn deze nuances waarvan ik vermoed dat AI deze zou missen, wat betekent dat door AI gegenereerde inhoud dan sowieso een strenge bewerking zou vereisen.”
Er zijn echter enkele scenario's waarin automatische vertaling de makers van culturele werken aantoonbaar zou kunnen helpen. Voor schrijvers die in minderheidstalen werken en wier werken momenteel helemaal niet in het Engels of andere talen zijn vertaald, zou een door AI ondersteunde vertaling ze onder de aandacht van veel meer lezers kunnen brengen. En bij videogames kan lokalisatie een van de grotere kosten zijn voor kleinere onafhankelijke ontwikkelaars, vooral voor degenen voor wie Engels geen moedertaal is. AI-vertaling van in-game tekst zou deze ontwikkelaars theoretisch kunnen helpen een veel groter publiek te bereiken, en spelers die minderheidstalen spreken helpen meer van hun games te genieten. Maar ook hier zijn er duidelijke beperkingen.
Dr. Jack Ratcliffe is de ontwerper en CEO van Noun Town, een mixed-reality taalleerspel waarin spelers door een virtuele stad lopen en met de lokale bevolking spreken in een van de 40 ondersteunde talen. „Als je een simplistisch spel speelt waarbij de tekst staat, druk dan op links en rechts en op A om te springen. Je zou dat waarschijnlijk machinaal kunnen vertalen, en opeens is het veel toegankelijker voor veel mensen in verschillende talen“, zegt hij. “Maar als je enige nuance hebt, personages die met elkaar praten, en je wilt dat als gamemaker overbrengen … zou ik doodsbang zijn om voor AI te gaan.”
Noun Town heeft ongeveer 50.000 dialoogregels, allemaal vertaald en ingesproken door mensen, en gecontroleerd door taaldocenten. De studio experimenteerde wel met AI-vertaling, zegt Ratcliffe, en ontdekte dat de resultaten aanzienlijk slechter waren als ze deze in andere talen dan Engels gebruikten.
“Wat we in onze tests hebben ontdekt, is dat het goed gaat naar binnen Engels is eigenlijk oké, maar met AI is niets ooit perfect”, zegt hij. “Deze grote taalmodellen hebben veel Engels geleerd. Als we naar andere talen gaan, vooral naar minder populaire talen, wordt het steeds meer en meer verward.”
na nieuwsbriefpromotie
Elke game-ontwikkelaar die een game maakt met veel woorden en dialogen, kijkt dan ook tegen hoge lokalisatiekosten aan – en geeft vermoedelijk net zoveel om de betekenis en nuance van die woorden als de auteur van een boek.
Als het gaat om hoe mensen over AI-vertaling denken, is er een duidelijk onderscheid tussen nut en ambacht. Weinigen hebben er bezwaar tegen om AI op dezelfde manier te gebruiken als een woordenboek, om betekenis te onderscheiden. Maar vertalers doen natuurlijk veel meer dan dat. Zoals Dawson het stelt: “Deze schrijvers zijn kunstenaars op zichzelf.”
“Ik ben begonnen met het toevoegen van de regel ‘handgemaakt zonder het gebruik van generatieve AI’ aan mijn vertalingen”, zegt Hutchison. “Als vertalers moeten we heel duidelijk zijn over wat ons werk op dit moment inhoudt, gezien de bedreiging voor ons bestaan. Het is veel meer dan alleen maar typen met een woordenboek.”
