In de film ‘Twilight’ uit 2008 beschrijft een vampier de geur van bloed als ‘als een medicijn’. Terwijl vampieren in de fantasiewereld hunkeren naar bloed om redenen die een erotisch tintje hebben of doordrenkt zijn met het demonische (zoals in de Film ‘Nosferatu’ uit 1922), het echte leven vampieren bestaan feitelijk in de natuur. Veel echte dieren, ook wel hematofagen genoemd, leven van bloed om een meer praktische reden: overleven.
Sommige hematofagen zijn bekend: bijvoorbeeld vampiervleermuizen in de onderfamilie Desmodontinae hielp de legendarische monsters te inspireren die hun naam dragen en niemand kan bloedzuigende muggen en bloedzuigers vergeten. Velen zijn ook bekend met bloedzuigers die niet op mensen zijn gericht, zoals prikken (Petromyzontiformes), die zeer diep in meren leven en zich met hun vreemde, bijtende bekken aan de zijkanten van vissen hechten.
Er zijn andere, meer obscure hematofagen, wat aangeeft dat vampirisch gedrag iets is dat om een reden meerdere keren is geëvolueerd. Neem de toepasselijk genaamde vampiermotten (Calyptra thalictri) die gedeeltelijk bloed slurpen, zodat mannetjes de zouten tijdens de paring aan de vrouwtjes kunnen doorgeven. Vampiergrondvinken (Geospiza difficilis septentrionalis), ondanks dat ze de voorkeur geven aan zaden en insecten, zullen ze hun toevlucht nemen tot het smullen van het bloed van andere vogels als de omstandigheden bijzonder zwaar zijn. Ondertussen is de sprinkhaanmoordenaar (Zelus renardii) zullen jagen door hun prooi op hun buisvormige monddelen te spietsen en vervolgens hun ingewanden eruit te zuigen als een milkshake.
Vampiermotvlinder (Calpe capucina of Calyptra thalictri), Noctuidae. (Foto door DeAgostini/Getty Images)Hoewel deze wezens schijnbaar enorm van elkaar verschillen, vertelden experts op het gebied van hematofagen aan Salon dat al deze dieren door hun ‘opmerkelijke overeenkomsten’ tot bloed worden aangetrokken – en het begint allemaal met de mond.
Vampiergrondvinken zullen hun toevlucht nemen tot het smullen van het bloed van andere vogels als de omstandigheden bijzonder zwaar zijn.
“Bloedvoedende dieren hebben, ongeacht hun afkomst, vaak gespecialiseerde monddelen of andere structuren om toegang te krijgen tot bloed,” Dr. Isabel Ortega Insaurraldedie hematofagen bestudeert aan de Universiteit van Buenos Aires, vertelde Salon. Dit omvat het insect Rhodnius prolixusdie net als muggen doordringende zuigende monddelen hebben die de huid binnendringen. Maar ondanks de schijnbare eenvoud van bloedzuigen, kost het veel om dergelijk adaptief gedrag te ontwikkelen.
Niet alleen moeten succesvolle bloedzuigers een compatibel gewerveld dier kunnen vinden, ze moeten ook over geëvolueerde zintuigen beschikken waarmee ze hun doelwitten kunnen aanscherpen. Ten slotte moeten ze het vermogen bezitten om hun gastheer te dwingen hen hun maaltijd te laten afmaken zonder dat ze worden geslagen of zelf een maaltijd worden.
“Je moet in staat zijn om de bloedmaaltijd vloeibaar te houden en te voorkomen dat de gastheer je eruit schopt,” vertelde Dr. Ben Mans, die hematofagen bestudeert bij de Agricultural Research Council in Zuid-Afrika, aan Salon. “De natuurlijke lichaamsverdediging van gewervelde dieren tegen bloedverlies en invasie omvat bloedstolling, aggregatie van bloedplaatjes, vasoconstrictie en immuunafweer. De meeste, zo niet alle, bloedvoedende parasieten scheiden een vorm van speeksel af in de voedingsplaats, dat veel verschillende eiwitten en zelfs chemicaliën bevat die zich richten op de afweer van de gastheer.”
Wilt u meer gezondheids- en wetenschapsverhalen in uw inbox? Abonneer u op de wekelijkse nieuwsbrief van Salon Lab-aantekeningen.
Omdat verschillende bloedvoedende parasieten zeer verschillende gastheren selecteren, „lijkt het alsof elk functioneel repertoire dat door verschillende bloedvoedende parasieten is ontwikkeld, is samengesteld uit verschillende eiwitfamilies of familieleden die hun onafhankelijke evolutie ondersteunen“, zei Mans.
Soms gaat de natuur echter tot het uiterste door uitzonderingen te maken op de manier waarop deze dieren overleven. Neem de springende spin Evarcha culicivoradie zich niet rechtstreeks met bloed voedt.
“In plaats daarvan jaagt hij op met bloed volgepropte muggen, waarbij hij indirect een bloedmaaltijd krijgt door hun prooi op te eten,” zei Insaurralde. De spin heeft een speciaal zintuig ontwikkeld waarmee hij bloed kan detecteren en zal kleine, met bloed gevulde muggen verkiezen boven grotere die het rode spul niet bevatten.
Een Aedes Aegypti-mug (AFP/Getty Images)Er is zelfs een vampiervis: de candiru (Vandellia cirrose), ook bekend als de cañero- of tandenstokervis. Het ziet er niet zo veel uit; het is gewoon een klein, dun en bleek dingetje, slechts zo'n 15 centimeter lang. Maar door zijn wormachtige vorm kan hij regelrecht in de kieuwen van vissen zwemmen, waar hij zich vol bloed drinkt. Hoewel er stadslegendes bestaan over de vissen die in de urethra van sommige mensen zwemmen, is dit wel het geval slechts één keer gedocumenteerd en onder controversiële omstandigheden.
Hoewel hematofagen fascinerend zijn, zijn ze ook berucht vanwege het verspreiden van ziekten. Verschillende soorten muggen verspreiden malaria, knokkelkoorts, Zika-virus, chikungunya en gele koorts; Triatominae soorten (kissing bugs) verspreiden de ziekte van Chagas; En Flebotomus En Lutzomyia soorten (zandvliegen) bijdragen leishmaniasis pandemieën. Naarmate mensen het milieu blijven vervuilen – bijvoorbeeld door overmatige uitstoot van broeikasgassen in de atmosfeer – wordt het alleen maar erger.
“Met de klimaatverandering zien we nu al hoe de de geografische spreiding en intensiteit van deze ziekten evolueren”, aldus Mans. „Bijvoorbeeld, Aedes muggen gedijen in warmere klimaten en stedelijke gebieden met stilstaand water, die steeds vaker voorkomen als gevolg van klimaatgerelateerde overstromingen en ontoereikende infrastructuur. Warmere temperaturen versnellen de virusreplicatie binnen muggen, waardoor de overdrachtssnelheid toeneemt en deze ziekten zich naar nieuwe regio’s kunnen verspreiden.”
Hoewel hematofagen ervoor kunnen zorgen dat mensen ziek worden, betekent dat niet dat ze geen waardevolle niches in de natuur opvullen. Parasieten zoals hematofagen zijn immers de fundament van de levensboomwaardoor de vrijlevende soorten ongeveer 3 tot 2 groter zijn. Zonder hen zouden de levenswebben in ecosystemen instorten. De evolutie van bloedzuigers, hoe bloederig ook, is het bestuderen waard.
„Ik werk graag met bloedzuigende insecten vanwege hun uniekheid en de ick-factor, complexe interacties met hun gastheren en hun fascinerende rol in zowel ecologische als menselijke gezondheidscontexten,“ zei Insaurralde. Mans omschreef het werken met hematofagen ook als ‘erg leuk’.
“Er moeten nog veel ontdekkingen worden gedaan en dit is daarom een vruchtbaar veld voor jonge geesten”, aldus Mans. “De breedte van vectoronderzoek heeft voor elk wat wils, of je nu een entomoloog bent die houdt van insecten, taxonomie en systematiek, ecologie, ziekte-epidemiologie, eiwitbiochemie en bio-informatica, genomica of veldstudies. Hoe meer we over hemofagen leren, hoe meer we beseffen hoe ingewikkeld ze zijn. Je moet ze bewonderen vanwege hun complexiteit. Ook al blijken het levende nachtmerries te zijn.”
