Iedereen moet Neom afwijzen

Begin november bracht het Britse televisienetwerk ITV een documentaire uit genaamd Koninkrijk blootgelegd: binnen Saoedi-Arabiëwaarin de omstandigheden van migrantenarbeiders worden blootgelegd terwijl ze lijden en sterven tijdens hun werk voor Saudi Vision 2030, een gigantisch overheidsprogramma dat onder meer het architectonische megaproject Neom en de horizontale wolkenkrabber – pardon, ‘lineaire slimme stad’ – bekend als The Lijn. Volgens ITV zijn tot nu toe 21.000 arbeidsmigranten uit India, Bangladesh en Nepal gestorven in de Saoedische woestijn, terwijl ze de basis legden voor deze werkzaamheden. De Hindoestaanse tijden schattingen dat nog eens 100.000 arbeiders vermist zijn. Hoe schokkend deze cijfers ook zijn, dit is niet de eerste keer dat Neom bloed aan zijn handen heeft. Vier jaar geleden, De Bewaker gerapporteerd over de gedwongen verwijdering, onder bedreiging met de dood of gevangenneming, van 20.000 inheemse mensen uit de provincie Tabuk, net ten noorden van de kust van de Rode Zee, om ruimte vrij te maken voor het project. Ondertussen schildert de ITV-documentaire de stadstaat in wording af als een totaal hellandschap, waarbij omstandigheden worden onthuld die ondubbelzinnig de internationale arbeidsnormen schenden, waaronder 16-urige werkdagen in meedogenloze hitte, gecombineerd met vier uur durende reizen ter plaatse en daarbuiten. waardoor er zeer weinig tijd overblijft voor slaap of herstel. Arbeiders hebben zichzelf omschreven als weinig beter dan ‘bedelaars’ en ‘gevangen slaven’.

Wanneer benaderd, vertegenwoordigers van Neom vertelde de filmmakers“We eisen van alle aannemers en onderaannemers dat ze de Gedragscode van Neom naleven, gebaseerd op de wetten van Saoedi-Arabië en het beleid van de Internationale Arbeidsorganisatie, en ze zijn onderworpen aan frequente inspecties van de leef- en werkomstandigheden van hun werknemers.” Volgens Midden-Oosten oogDe Saoedische regering heeft nog niet gereageerd op een verzoek om commentaar.

Jarenlang is de architectuurwereld overspoeld met PR, vacatures, blitse renderings en journalistieke bladerdeegstukken gerelateerd aan Neom, en enkele van de grootste, meest met sterren bezaaide firma's in het veld hebben hun geloofwaardigheid verleend aan deze moorddadige koortsdroom die waarschijnlijk komen nooit tot bloei. (The Line, waarvan de Saoedische regering zei dat het in 2030 1,5 miljoen mensen zou huisvesten, anticipeert nu slechts 300.000 inwoners.) De lijst met architectonische sterren verbonden aan deze projecten is lang en omvat beroemdheden als OMA, Bjarke Ingels Group, Zaha Hadid Architects, UNStudio, Gensler, Tom Wiscombe, Mark Foster Gage, Pei Cobb Freed en HOK. Het strekt tot hun eer dat sommige bedrijven dat hebben gedaan heeft zich al teruggetrokken uit het projectwaaronder Morphosis, Mecanoo, Coop Himmelb(l)au en David Adjaye and Associates nadat eerdere schendingen van de mensenrechten aan het licht waren gekomen.

Laat ik er ondubbelzinnig duidelijk over zijn: degenen die zich niet hebben teruggetrokken uit alles onder de paraplu van Saudi Vision 2030 zijn actief medeplichtig aan een plan dat al heeft geresulteerd in massale sterfgevallen en ontheemding. Hun onstuimige visies, persberichten, theoretische interventies en architectonische vergoedingen geven legitimiteit aan een onwettig project en zijn besmeurd met het bloed van enkele van de meest kwetsbare leden van de mondiale samenleving. De doden- en ontheemdingscijfers duiden op een aanfluiting die vergelijkbaar is met een regionale oorlog. Het is nog niet te laat om te weigeren je naam aan een dergelijk plan te lenen. Elk van deze bedrijven heeft een morele plicht om dit te doen. De werknemers in deze bedrijven hebben dezelfde plicht om veranderingen van binnenuit te organiseren. Het is meer dan eerlijk dat bedrijven die weigeren te desinvesteren uit Neom ter verantwoording worden geroepen, met reële gevolgen, van verlies van licentiestatus tot academische boycots. Hoe kunnen we anders deze medeplichtigheid stoppen? Is een ethisch onderzoek of professionele schaamte echt een te hoge prijs?

De architectuursector kreeg tien jaar geleden opnieuw de kans om rekening te houden met de realiteit van de slaven- en migrantenarbeid die nodig is om zulke spectaculaire projecten uit te voeren. Zaha Hadid Architects kwam onder vuur te liggen voor het gebruik van dwangarbeid bij de bouw van het stadion voor het WK in Qatar. Hadid zelf, die in 2017 overleed, vertelde het De Bewaker destijds: “Ik vat het niet licht op, maar ik denk dat het aan de overheid is om ervoor te zorgen. Het is niet mijn plicht als architect om ernaar te kijken.” Het is duidelijk dat de beroepsgroep geen lessen heeft getrokken uit deze controverse. In plaats daarvan heeft het land besloten zijn kop letterlijk in het zand te steken.

Echter, het is de plicht van architecten-, ingenieurs- en bouwbedrijven om goed te kijken naar wie hun gebouwen precies bouwt. Het leven van architecten is niet méér waard dan dat van degenen die hun projecten verwezenlijken. Wat is precies het doel van organisaties als het Royal Institute of British Architects (waarvan de nieuwe president, Chris Williams, direct betrokken bij Neom) of het American Institute of Architects als hun ethische codes en beroepspraktijken niets zeggen over de rol van het veld bij het overeind houden van ondemocratische regimes, het aanzetten tot gedwongen ontheemding, of het door de vingers zien van uitbuitende arbeidspraktijken? Welke duidelijkere schending van de architectuurethiek kan er zijn dan die 21.000 doden? Dit alles ook voor een project dat zo weinig waarde toevoegt aan de wereld, een post-olie-dagdroom van petrostaat-despoten, een hyperbewaakte, hyperkapitalistische Xanadu waar de heersende klassen zich kunnen terugtrekken terwijl de rest van de wereld in brand staat.

Neom is niets anders dan het logische eindpunt van zoveel architectonisch denken in ons tijdperk van door technologie aangedreven spektakel. Veel van onze voorgestelde “steden van de toekomst”, van Bjarke Ingels' zwevende Oceanix tot The Line, zijn weinig meer dan libertaire plannen voor de ultrarijken om zich terug te trekken uit de opwarmende wereld – uiteraard allemaal gekleed in de taal van het ecomodernisme. Zelfs de Saoedi’s scheppen op dat hun doodsstad dat zal zijn volledig duurzaam. Wie, zo moet men zich altijd afvragen, zal die toekomst opbouwen? Bezet ze? Bedien ze? Maar dat is het punt: niemand wil die vragen stellen, omdat de antwoorden veel op Neom lijken. Zodra de persberichtenfase voorbij is, wordt de taal van de opzichtige stad van morgen met bloed geschreven.