THet gemak van het moderne leven is ronduit verbazingwekkend. Terwijl ik dit schrijf, stuurt mijn telefoon draadloos enkele van de grootste hits uit de 18e eeuw (Bach, als je het moet weten) naar mijn draagbare luidspreker. Ik zou datzelfde apparaat kunnen gebruiken om binnen enkele ogenblikken een auto te krijgen om me op te halen, eten bij mij thuis te laten bezorgen of met iemand te gaan chatten via een dating-app. Voor mensen uit het recente verleden zou deze technologie dat zijn, om Arthur C. Clarke's te citeren derde wetniet te onderscheiden van magie.
Het feit dat we als cultuur zulke sluiproutes opzoeken en vieren is begrijpelijk. Ze nemen een groot deel van de verveling uit het leven weg, maken het gemakkelijker om plezier te hebben en besparen ons tijd en energie. Dat gezegd hebbende, kunnen de meeste mensen aanvoelen dat gemak een donkere kant heeft.
Voordat we daarop ingaan, is het belangrijk om te begrijpen waarom gemak überhaupt zo verleidelijk is. We verzetten ons er vaak tegen om precies de dingen te doen die we moeten doen om vooruitgang te boeken; of dat nu onze belastingen zijn, het rapport dat volgende week moet worden ingediend, of een training. Achter elk goedbedoeld plan schuilt dit gevreesde gevoel van traagheid. Waarom is deze weerstand – en onze daarmee samenhangende hang naar gemak – zo’n integraal onderdeel van onze aard?
Hier kunnen inzichten uit de evolutionaire psychologie (in het bijzonder het idee van ‘evolutionaire mismatch’) helpen. Evolutionaire mismatch is het idee dat we zijn geëvolueerd voor een levensstijl van jager-verzamelaars, en dat hoewel onze omstandigheden drastisch zijn veranderd, onze hersenen en lichamen dat niet zijn. Er staat dat onze instincten vaak vreselijk onverenigbaar zijn met onze omgeving.
Als je door deze lens naar het probleem kijkt, is een zekere mate van ingebouwde lethargie en het verlangen naar kortere wegen heel logisch. Voor jager-verzamelaars was voedsel, en dus energie, schaars en inconsistent beschikbaar. Vroege mensen waren ook kwetsbaar voor zaken als barre weersomstandigheden en roofdieren. Overleven betekende dat we onze energie niet op flagrante of onverantwoorde wijze moesten gebruiken.
Verzet was een noodzakelijk tegenwicht voor de intense vlagen van activiteit die het leven van jager-verzamelaars onderbraken: voedsel zoeken in de stromende regen, of rennen om aan een gevaarlijk dier te ontsnappen. Het is de reden dat we ons nog steeds afvragen: “Moet ik dit echt doen? Moet ik mijn energie niet sparen?” De mensen die geneigd waren beschut te blijven tijdens een sneeuwstorm, wanneer de kans op voedsel laag was, hadden een grotere kans om te overleven en hun genen door te geven aan de volgende generatie. En aangezien die jongens onze voorouders zijn, hebben we die instelling geërfd.
Sinds die tijd heeft innovatie de zaken uiteraard radicaal veranderd. We hebben de technologie en onze omgeving op zijn minst gedeeltelijk aangepast om ons natuurlijke instinct om energie te besparen te dienen. De vraag is: wat verliezen we als we onze neiging volgen om prioriteit te geven aan comfort en gemak? Weinig mensen zullen betwisten dat bijvoorbeeld wasmachines, treinen en telefoons ons de vrijheid hebben gegeven om een bevredigender en creatiever leven te leiden. Zoals ik in het begin al zei, hebben meer geavanceerde technologieën ongetwijfeld ook hun voordelen en mogelijkheden. Maar er zijn aanwijzingen dat het hedendaagse hypergemak ons leven ook moeilijker kan maken, en niet minder.
Neem bijvoorbeeld de toename van depressie en angst sommigen zijn met elkaar verbonden naar smartphones en sociale media. Hetzelfde geldt voor de explosie van stofwisselingsproblemen in de afgelopen decennia die direct kunnen worden toegeschreven aan een zittende levensstijl en het vertrouwen op gemakkelijk, calorierijk maar voedselarm voedsel. De mate van eenzaamheid is dermate problematisch geworden dat Groot-Brittannië sinds 2018 een ‘minister van Eenzaamheid’ heeft. Dergelijke eenzaamheid zou eenvoudigweg niet mogelijk zijn zonder de technologieën, van communicatie tot home entertainment, die mensen in staat stellen zo’n leven te leiden. in de eerste plaats gescheiden levens.
In mijn werk als psychotherapeut heb ik gezien hoe te hard leunen op een coping-mechanisme het probleem dat het moest verlichten, kan versterken. Het gevoel van veiligheid dat je krijgt als je thuis blijft, kan het angstwekkender maken om later de deur uit te gaan. De verlichting van het vermijden van een ongemakkelijk gesprek met uw partner maakt dat gesprek later nog moeilijker. Als u een dating-app gebruikt om de onhandigheid van flirten te vermijden, worden uw sociale vaardigheden na verloop van tijd alleen maar zwakker. Als u voortdurend het gemakkelijke pad kiest, vermindert u uw vermogen om met onvermijdelijke moeilijkheden om te gaan. En vanuit evolutionair perspectief is een bepaalde mate van ongemak net zo cruciaal voor ons voortbestaan als rust en ontspanning. Onze voorouders overleefden niet puur door lui te zijn, maar door een combinatie van op safe spelen en verstandige risico's nemen: bijvoorbeeld door de pijn en moeite van het verlaten van een bekend huis te doorstaan, om de vruchten te plukken van een plek dichter bij voedselbronnen en beter beschermd tegen de elementen.
Modern hypergemak is een soort deal met de duivel. Het is verleidelijk omdat het een beroep doet op onze instincten, maar het put ons heimelijk uit. Het heeft het gemakkelijker gemaakt om rond te komen, maar in veel opzichten moeilijker om echt te slagen. Menselijke bloei en geluk gaan niet alleen over het levensonderhoud, maar zijn ook afhankelijk van groei, dynamische probleemoplossing en solidariteit door ontberingen.
Veel van mijn werk met mijn jongere cliënten was niet gericht op diepe psychologische conflicten of de impact van trauma, maar op het benaderen van de basistaken van het leven, zoals vrienden maken, omgaan met werkstress of naar nieuwe plaatsen gaan. Wat ze me herhaaldelijk vertellen is dat het ongemak van zulke taken overweldigend voelt, en dat hun werelden als gevolg daarvan kleiner worden.
Idealiter zouden de hedendaagse gemakken moeten dienen als ondersteuningssystemen die ons helpen waardevolle doelen te bereiken, of het nu gaat om sporten voor een betere gezondheid, het opbouwen van een carrière, het grootbrengen van een gezin, het maken van een kunstwerk, of het onderwijzen en begeleiden van anderen. Het bereiken van deze doelen brengt altijd enig ongemak met zich mee, maar het is deze moeilijkheid zelf die ons karakter vormt en ontwikkelt.
In de technologische wereld die we hebben gevormd, moeten we soms een bewuste poging doen om tegen onze instincten in te handelen. Als cultuur moeten we onthouden – en onze jonge mensen eraan herinneren – dat hoewel gemak op dit moment goed voelt, ons vermogen om ons aan te passen en uitdagingen te overwinnen ook deel uitmaakt van ons evolutionaire erfgoed, en centraal staat in het avontuur van het leven.
Dr. Alex Curmi is psychiater, psychotherapeut in opleiding en presentator van De denkende geest podcast.
Verder lezen
Goede redenen voor slechte gevoelens: Inzichten uit de grens van de evolutionaire psychiatrie door Randolph M Nesse (Penguin, £ 10,99)
Gedragen: De biologie van de mens op ons best en slechtst door Robert Sapolsky (vintage, £ 12,99)
De angstige generatie: Hoe de grote herbedrading van de kindertijd een epidemie van psychische aandoeningen veroorzaakt door Jonathan Haidt (Allen Lane, £25)
