Er zijn maar weinig regisseurs die wreedheid zo goed op het scherm kunnen vastleggen als Ridley Scott. Zijn beste films zijn altijd botte schokken voor het systeem. zowel gespierd als visceraal omdat ze meedogenloos zijn. Maar Scotts affiniteit met geweld is slechts een klein deel van het vuur dat aanwakkert Het laatste dueleen middeleeuws epos dat huiveringwekkend nihilisme in een proto-feministisch verhaal injecteert.
De film uit 2021 is zonder twijfel een van Scotts beste: even zorgvuldig geplot als agressief. Maar het is om de een of andere reden ook een van de meest onderschatte films van de regisseur. Toen het in première ging op het filmfestival van Venetië, kreeg het enige kritiek omdat het de twee mannelijke sterren centreerde in plaats van de parallellen met de #MeToo-beweging. Omdat de sterren in kwestie Matt Damon en Ben Affleck waren, die ook samen met Nicole Holofcener het script schreven, zou dat soort scène-stelen wel eens bij het territorium kunnen horen.
Maar hun bijdragen aan Het laatste duel maak de boodschap van de film niet minder diepgaand. Net als de zinderende regie van Scott zijn ze slechts een deel van wat dit zo'n bijzondere film maakt. Niet iedereen kreeg die boodschap drie jaar geleden – maar met Het laatste duel Als hij een nieuw huis vindt op Hulu, krijgt hij nog een kans.
Het laatste duel is zonder twijfel een feministisch epos – maar die thema’s worden ook gefilterd door een lens die Scotts doelgroep wellicht meer zou aanspreken. Dat het verteld wordt vanuit het gezichtspunt van de meerderheid van de mannen kan voor sommigen een afschrikmiddel zijn, maar Scott en zijn medewerkers maken zich geen illusies over wiens verhaal dit werkelijk is. Het laatste duel neemt een pagina van Rashomon bij het aanpassen van het waargebeurde verhaal van Marguerite de Carrouges (Jodie Comer), een Franse edelvrouw die een schildknaap beschuldigde van verkrachting. Haar perspectief vormt het laatste hoofdstuk van een drieluik: we krijgen eerst één kant van het verhaal te zien van Marguerites echtgenoot Jean de Carrouges (Damon), vervolgens van haar aanvaller, Jacques le Gris (Adam Driver), en vervolgens van Marguerite zelf. Hoewel dit verhaal schijnbaar wordt gedomineerd door mannen, blijft Marguerite het belangrijkste onderdeel ervan. Zij krijgt hier het laatste woord, al moeten we door heel wat machismo waden om het te horen.
De film ontvouwt zich bijna als een waargebeurde misdaad, zij het dat zich midden in de Honderdjarige Oorlog afspeelt. Dat het zoveel tijd besteedt aan het verkennen van de innerlijke werelden van zijn mannelijke hoofdrolspelers – het afbreken van hun positie in de Franse samenleving, hun onzekerheden en hun rivaliteit – is een noodzakelijk stukje wereldopbouw. Hun perspectieven bepalen het gelijknamige duel van het verhaal en uiteindelijk de rol van Marguerite daarin. Hoewel zij de enige is die direct wordt getroffen door de mishandeling van Jacques, beschouwt de middeleeuwse Franse samenleving verkrachting nooit als een misdaad tegen een vrouw, maar tegen haar mannelijke voogd. Ze kan Jacques alleen via haar man van verkrachting beschuldigen, en alleen door middel van een proces kan ze enig gevoel van vergelding krijgen.
De thema's van Het laatste duel zijn weliswaar compact, maar een strak script en geweldige uitvoeringen combineren het allemaal op briljante wijze.
Studio's uit de 20e eeuw
De inzet van dit gerechtelijk proces kon ook niet hoger zijn. Als Jean het duel wint, bewijst zijn overwinning dat Marguerite de waarheid sprak. Als hij wordt vermoord of zich overgeeft, is zij schuldig; idem als hij op de een of andere manier het gevecht overleeft, wat zou eindigen in zijn ophanging en het levend verbranden van Marguerite. Jean vecht niet alleen voor haar eer; sterker nog, hij vecht waarschijnlijk helemaal niet voor haar. Hij vecht om zijn reputatie te behouden, glorie en gunst te verwerven en zijn meest hardnekkige rivaal neer te slaan. Het is beslist een deprimerende manier om dit verhaal over gerechtigheid in beeld te brengen, maar door dit verhaal eerst door Jean's ogen te vertellen, begrijpen we waarom hij zijn leven op zo'n gruwelijke manier zou riskeren.
Het laatste duel is niet het soort film dat je zou opzetten als je op zoek bent naar een makkelijke film, maar hij bevat wel een verhaal dat de moeite waard is om te bekijken. Bloedstollende gevechtsscènes zorgen voor rustigere reeksen hoofse plannen, en elk lid van de cast maakt een maaltijd van wat ze hebben. Damon is hier in topvorm en geniet van een zeldzame kans om een uiterst onwaarschijnlijke schurk te spelen. Driver bevindt zich ondertussen op de grens tussen sleazeball en Arthur-kruisvaarder – en Affleck geniet eveneens van zijn rol als de ondeugende Franse graaf.
Uiteindelijk echter Het laatste duel komt altijd terug naar Comer's Marguerite. Hoewel ze in meer dan één opzicht een onbezongen held is, zijn de prestaties van Comer ronduit angstaanjagend. Ze maakt dit quasi-wraakverhaal uiteindelijk de moeite waard: hoewel de feministische thema’s vaag zijn, Het laatste duel is passend wreed waar het telt.
